Muzeum - Orawski Park Etnograficzny powstał w oparciu o sołtysi dwór Moniaków, który już w 1937 roku został darowany Skarbowi Państwa z intencją utworzenia w nim muzeum prezentującego kulturę polskiej Orawy. Prace nad budową ekspozycji rozpoczęły się w latach 50-tych XX w., a za datę narodzin muzeum przyjmuje się 1955 r., wówczas otwarto dwór Moniaków dla zwiedzających, który po dziś dzień stanowi najważniejszy i najcenniejszy zabytek oraz serce skansenu. Obecnie na całość ekspozycji składaja się kilkadziesiąt wystaw obrazujących życie różnych warstw społecznych na Orawie na przestrzeni XVII-XX w., wiejskie zakłady przemysłowe: olejarnia, folusz, młynotartak, tartak, kuźnie, farbiarnia, magiel i inne.

Łącznie na ekspozycję stałą Muzeum - Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej składa się ponad 60 obiektów (stan na koniec 2017 r.) oraz obiekty tzw. małej architektury, które wraz z otaczającą ją przyrodą stanowią układ przestrzenny o wyjątkowych walorach architektoniczno-przyrodniczych. Powierzchnia muzeum zajmuje ok. 12 ha. Pierwsza, starsza część skupiona wokół zabudowań dworu posiada charakter parkowy, natomiast część nowsza nawiązuje swoim układem do spotykanego najczęściej na Orawie typu wsi, tzw. łańcuchówki rozproszonej.

Plan orientacyjny skansenu [kliknij, aby powiększyć]:

1. CZARNA KARCZMA – XVIII-wieczny budynek pochodzący z Podwilka. Obecnie: KASA

   ---

2. LAMUS – XVIII-wieczny budynek z pięterkiem i galeryjką

   ---

3. CHAŁUPA ALOJZEGO DZIUBKA z Jabłonki – XIX-wieczny budynek z wyżką (spichlerzem na piętrze) z ekspozycją ukazującą orawską izbę weselną

   ---

4. PASIEKA – zespół uli kłodowych, tzw. stojaków

   ---

5. DWÓR MONIAKÓW zachowany in situ wraz ze stajniami, owczarnią i chlewem i piwnicą to serce skansenu. Najstarsza część dworu pochodzi z XVII w., młodsza z XVIII. Rodzina Moniaków pełniła funkcje sołtysie od chwili lokacji wsi do połowy XIX w. W 1674 r. uzyskała tytuł szlachecki nadany aktem cesarskim

   ---

6. CHAŁUPA PAŚ-FILIPKA z Jabłonki – XVIII/XIX w., typowy przykład architektury orawskiej, właściwej zamożnym gospodarzom, podania ludowe głoszą, że został niegdyś przewieziony z Zubrzycy Górnej do Jabłonki jako wiano panny młodej. Wewnątrz ekspozycja dot. tkactwa
   

   ---

7. OLEJARNIA – dwa pomieszczenia, z których jedno mieści stępy do tworzenia mączki lnianej, a w drugim znajduje się wybijac – prasa klinowo-taranowa do tłoczenia oleju

   ---

8. CHAŁUPA DZIURCZAKA – k. XIX w., przeniesiona z Zubrzycy Dolnej, prezentuje nowszy typ budownictwa orawskiego

   ---

9. REMIZA - kopia remizy z Harkabuza, Obecnie stróżówka i pomieszczenie garażowo-magazynowe

   ---

10. CHAŁUPA OMYLAKA – 2. poł. XIX w., przeniesiona z Zubrzycy Dolnej. Obecnie we wnętrzu ekspozycja dotycząca Piotra Borowego - "Apostoła Orawy"

    ---

11. KUŹNIA JABŁOŃSKICH - 1 poł. XX w., przeniesiona z Jabłonki z typowym wyposażeniem, w użyciu do końca XX w.
    

    ---

12. PLEBANIA – budynek z lat '30 XX w. przeniesiony z Podwilka. Obecnie: BIURO SKANSENU

    ---

13. ZAGRODA WONTORCZYKA w kształcie litery "L". Składają się na nią XIX-wieczna chałupa z Lipnicy Małej oraz budynki gosp. Solawy z lat '40 XX w. z Zubrzycy Dolnej. Wewnątrz ekspozycja dot. krawiectwa

    ---

14. BACÓWKI – szałasy mieszczące ekspozycję dotyczącą gospodarki pasterskiej

    ---

15. CHAŁUPA ANNY PAWLAK z Piekielnika, 2. poł XIX w., w środku ekspozycja dot. stolarstwa i snycerstwa

    ---

16. CHAŁUPA ŚWIETLAKA z Zubrzycy Górnej z lat '40 XX w., obecnie pomieszczenia dla zajęć edukacyjnych

    ---

17. CHAŁUPA JOANNY MONIAK z Zubrzycy Górnej z 1. poł. XX w., obecnie pomieszczenia dla zajęć edukacyjnych

    ---

18. CHAŁUPA MIRAJA z Jabłonki – jednobudynkowa, kryta częściowo słomą, tzw. kicokami, w środku wystrój z 2 poł. XX w.

    ---

19. ZAGRODA CZARNIAKÓW z Zubrzycy Górnej z 1930 r. prezentująca typ zagrody częściowo zamkniętej. Obecnie pomieszczenia dla zajęć edukacyjnych

    ---

20. SZKOŁA z Lipnicy Wielkiej, z 2 poł. XIX w., zawiera jedną izbę lekcyjną, kancelarię oraz izbę mieszkalną

    ---

21. ZAGRODA PAWLAKA z Zubrzycy Górnej, z przełomu XIX/XX w. z zaaranżowaną skromną, przydomową pracownią stolarską, a w części gospodarczej - gonciarnią

    ---

22. ZAGRODA PAWLACZEK z 2 poł. XIX w. z typowym wyposażeniem  z przełomu XIX i XX w.

    ---

23. MAGIEL - kopia magla z Šumiaca, budynek wyposażony w kierat, napędzany zwykle siłą zwierząt pociągowych.

    ---

24. FARBIARNIA - kopia budynku stojącego do dziś w Orawce, który wybudowano prawdopodobnie w 1. poł. XVIII w. Jest ostatnim śladem w terenie po farbiarstwie i płóciennictwie na górnej Orawie

    ---

25. ZAGRODA ZĄZLA z Podwilka, XIX/XX w., wewnątrz ekspozycja dot. szewstwa oraz wyposażenie z poł. XX w.   

    ---

26. ZAGRODA MAŁYSÓW z Chyżnego – 2 poł. XIX w., kryta kicokami, w środku wyposażenie z 1. poł. XX w.

    ---

27. ZAGRODA MISIŃCÓW zachowana in situ chałupa (XIX/XX w.) wraz z studnią, piwnicą, stodołą i kuźnią.  Wewnątrz typowe wyposażenie oraz ekspozcycja poświęcona Janowi Pawłowi II

    ---

28. KOŚCIÓŁ pw. MATKI BOŻEJ ŚNIEŻNEJ – zbudowany w 1. poł. XVII w. pierwotnie pełnił rolę kaplicy dworskiej, która następnie została rozbudowana  Wewnątrz oprócz późnobarokowych ołtarzy możemy oglądać chór ozdobiony płaskorzeźbami ludowego twórcy Józefa Wrony

    ---

29. CHAŁUPA KOTTA z Zubrzycy Górnej z 1869 r. – klasyczny przykład budownictwa Orawy z wyposażeniem oddającym życie średnio zamożnej rodziny w 2. poł. XIX w.  

    ---

30. FOLUSZ z Łopusznej z XIX w.  zakład przemysłu chłopskiego, gdzie folowano - spilśniano materiał tworząc sukno - filc

    ---

31. TARTAK z Łopusznej z 1. poł. XIX w z tzw. wałaską – kołem podsiębiernym napędzającym mechanizm z jedną piłą

    ---

32. KUŹNIA – XIX w. z Zubrzycy Górnej z całym wyposażeniem

    ---

33. MŁYNOTARTAK – kopia XIX-wiecznego zespołu przemysłu wiejskiego z Chyżnego z oryginalnie zachowanym wyposażeniem młyna wodnego oraz tartakiem

    ---

34. BIAŁA KARCZMA – przeniesiona z Podwilka, obecnie przeznaczona na działania edukacyjne i wystawy czasowych

    ---

35. ZAGRODA MOŻDŻENIA – k. XIX w., przeniesiona z Podszkla i ukazująca warunki bytowe najuboższych gospodarzy

    ---

36. DZWONNICA – zwana "loretańską", przeniesiona z przysiółka Zimna Dziura

    ---